Gerðarrætturin heldur
Soleiðis sum partarnir hava verið samdir um at leggja málið fyri Gerðarrættin, er tað eitt tulkingarmál, ið snýr seg um tulking av protokollatinum til § 6 í sáttmálanum millum Starvsmannafelagið og Fíggjarmálaráðið.

Hesa tulking fer Gerðarrætturin at gera á tann hátt, at teir spurningar, ið settir vóru av innkærda undir viðgerðini av málinum, verða viðgjørdir og svaraðir.

Spurningarnir eru hesir:

1. Hvat er eitt protokollat, og hvat er hetta protokollatið?
2. Um protokollatið er løgfrøðiliga bindandi, hvat liggur so í orðunum “eigur” og “skal”?
3. Um protokollatið er bindandi og “eigur” merkir “skal”, hvat er so galdandi? Skal munnlig ávaring altíð gevast, áðrenn skrivlig ávaring kann verða givin.
4. Hvat er galdandi praksis?


(1) Hvat er eitt protokollat, og hvat er hetta protokollatið?

Gerðarrætturin heldur seg ikki til at gera eina almenna allýsing av hugtakinum “protokollat”. Tó so sambært vanligum málbrúki er ein protokoll tað sama sum ein gerðarbók ella ein fundarbók. Sambært Móðurmálsorðabókini verður ein tílík bók brúkt til frásagnir frá fundum, sum í stuttum endurgeva orðaskifti, úrslit, samtyktir o.tl. Eitt protokollat ella fundarfrásøgn má tí haldast at vera ein frágreiðing um, hvat fór fram á einum ávísum fundi, og hvat var sagt og møguliga samtykt.

Seinni helmingur av spurninginum, nevniliga hvat er hetta protokollatið, má haldast at hava størri týdning fyri málið, sum her er til viðgerðar. Tann avgerandi spurningurin er her, um orðaljóðið í protokollatinum er bindandi, soleiðis sum kærandi heldur uppá, ella um protokollatið, soleiðis sum innkærdi heldur uppá, einans skal skiljast sum ein ætlanarkunngerð (“hensigsterklæring”) og ikki eitt bindandi skjal.

Forsøgan til protokollatið er, soleiðis sum lýst av pørtunum, í stuttum henda:
Undir sáttmálasamráðingunum í mai 1987 var eitt av krøvunum frá Starvsmannafelagnum, at gerast skuldi eitt protokollat til sáttmálan (tá § 8) um uppsøgn av starvsfólki. Krøv felagsins vóru sambært kravslistanum í stuttum, at áðrenn starvsfólk verða søgd úr starvi, skulu tey hava eina munnliga ávaring og síðani eina freist, áðrenn skrivlig uppsøgan kann verða givin. Aftaná tílíka uppsøgn skuldu samráðingar vera millum Starvsmannafelagið og Landsstýrið, og kundu partarnir ikki semjast, skuldi uppsøgnin takast aftur.

Krav felagsins var sostatt ein regulering av rætti arbeiðsgevarans til at siga starvsfólk úr starvi.

Fyrsta svar Landsstýrisins undir samráðingunum var, at hetta skuldi ikki í sáttmálan, men eitt protokollat kundi møguliga góðkennast, tó við undantaki av reglunum um samráðingar og afturtøku av umsókn.

Endin var, at eitt protokollat til § 8 varð undirskrivað av pørtunum tann 2. juni 1987, sum staðfesti, at uppsagnir skuldu gerast sambært Starvsmannalógini. Um starvsfólk ikki røkir tænastuskyldir sínar, skuldi ein munnlig uppsøgn gevast, og síðani skuldi ein freist avtalast, áðrenn skrivlig uppsøgn kundi verða givin. Hetta skuldi tó ikki vera galdandi, um talan var um grovt misbrot í tænastuni.

Sum tað sæst, verður í fyrsta umfari víst til Starvsmannalógina (frá 1958) um almennu reglurnar um uppsøgn. Síðani verður avtalað ein munnlig ávaring og ein í hvørjum einstøkum føri avtalað freist, áðrenn talan kundi verða um skrivliga uppsøgn.

Hetta protokollatið var galdandi óbroytt inntil Starvsmannafelagið í sambandi við sáttmálaráðingarnar í 1994 kom við einum broytingaruppskoti, sum stórt sæð býtti “skrivlig uppsøgn” um við “skrivlig ávaring”. Við hesari broyting hevur protokollatið verið galdandi síðani tá og er framvegis galdandi sum eitt protokollat til § 6 í núgaldandi sáttmála.

Reglurnar um uppsøgn av starvsfólki vóruá settar í Starvsmannlógini frá 1958, og høvdu sostatt verið galdandi í meiri enn 10 ár, tá Starvsmannafelagið setti kravið um broyting av § 8 fram av fyrstan tíð. Uppskotið frá Starvsmannafelagnum veik reiðiliga nógv frá reglunum í Starvsmannalógini, og Landsstýrið vildi ikki góðkenna krøvini frá Starvsmannafelagnum um broyting av sáttmálanum, men vildi í mesta lagi ganga við til eitt protokollat.

Óvist er, hví hesar reglarnar framvegis eru at finna í einum protokollati og ikki eru tiknar við í sjálvan sáttmálan. Sum tað sæst av framman fyri standandi, hevur Landsstýrið (arbeiðsgevarin) eingi ynski havt um broytingar av orðaljóðinum, síðani fyrsta protokollatið varð góðkent í 1987. Einasta broytingin er, sum nevnt, eftir ynski frá Starvsmannafelagnum. Havast má eisini í huga, at meginparturin av ásetingunum í § 6 í sáttmálanum longu eru at finna í uppsagnarreglunum í § 2 og § 16 í Starvsmannalógini. Somuleiðis er ein partur (seinastu tvey pettini) av protokollatinum at finna í § 6 í sáttmálanum.

Tað veruliga nýggja í protokollatinum eru reglurnar um munnliga og skrivliga ávaring við freist ímillum, ið ikki er ásett til nakað fast tíðarskeið.

Illa ber til at lýsa orðaljóðið í protokallatinum sum óbindandi ætlan. Heldur er orðaljóðið ein ásett mannagongd um, hvussu farast skal fram við ávaringum frá arbeiðsgevarasíðu. Tað er eisini lítið sannlíkt, at ein tílík ætlanarkunngerð hevði staðið óbroytt í einum sáttmála, sum er endurnýggjaður fleiri ferðir av pørtunum í einum tjúgu ára skeiði.

Í hesum høpi er eitt protokollat meira at meta saman við rundskriv ella kunngerð, ið leggja seg at almennu ásetingunum í hægri lóg. Høvuðsreglurnar eru at finna í sáttmálanum, og nærri mannagongdir verða lýstar í protokollatinum; eitt tílíkt protokollat kann nýtast at taka samanum venju og semju, ið partarnir vilja lýsa ella skipa nærri. Slík protokollat mugu eftir umstøðunum metast at leggja afturat sáttmálanum ella vera partur av sáttmálanum í víðari merking.

Ein samdur Gerðarrættur heldur tí, at protokollatið til § 6 í sáttmálanum má sigast at vera eitt bindandi skjal og sostatt í roynd og veru partur av sáttmálanum heldur enn bert ein ætlan um, hvat partarnir hava í hyggju at gera.


(2) Bindur protokollatið, hvat merkir tá at ávaring “eigur” ella “skal verða givin”

Starvsmannafelagið hevur um henda spurningin fyrst og fremst ført fram, at eftir 20 ár má “eigur” skiljast sum “skal”.

Fíggjarmálaráðið hevur ført fram, at tá Starvsmannafelagið av fyrstan tíð setti kravið fram, var orðingin “munnlig ávaring skal gevast”, men í protokollatinum varð orðingin “... eigur at gevast”. Her má okkurt búgva undir. Fíggjarmálaráðið førir fram, at eigur er sama sum á donskum máli “bør”, ið merkir “eigur at vera” heldur enn “er”, og stostatt óbindandi ætlan heldur enn bindandi áseting.

Gerðarrætturin heldur, at tá ið ræður um at tulka ávísa orðing í sáttmála ella protokollati, er mest týðandi, hvussu orð og setningur verða brúkt í viðkomandi høpi, men neyðugt er eisini at hyggja at, hvussu orðið vanliga verður skilt málsliga.

Frammanundan er greitt frá, at í sáttmálahøpi partanna er orðingin at meta sum partur av sáttmálanum, og eingin orðing í sáttmálanum kann ætlast at vera uttan innihald ella so leys, at hon ikki onkurs vegna bindur partarnar ella ræður fyri onkrum viðurskiftum partanna millum.

Hetta verður eisini stuðlað av, at um týdningurin av orðinum “eigur” einans er ein ætlan um nakað, sum eigur at verða gjørt, átti ein tílík ætlan á ein hvønn hátt at verið førd í verk ígjøgnum tey tjúgu árini, sum protokollatið hevur verið ein partur av sáttmálagerðini partanna millum.

Sambært Móðurmálsorðabókini er tað týdningurin av orðinum “eiga”, ið liggur næst hesin: “hava rætt til, lutast, hava afturfyri” og “mega, skula”. Um orðið “mega” hevur orðabókin hendan høvuðstýdning: “vera noyddur til, noyðast, skula, eiga”. Orðið “skula” hevur sambært orðabókini hesar høvuðstýdningar: “hava í sinni at gera, ætla staðiliga, vilja” og “vera noyddur at, mega, eiga (at gera)”.

Samanumtikið heldur Gerðarrætturin tí, at bæði avtaluhøpið og málsligi týdningurin av orðinum “eiga” og orðingini “eigur at gevast” má sigast at bera í sær eina skyldu til at gera eitthvørt heldur enn bert eina ætlan um, at okkurt kann verða gjørt.

Gerðarrætturin heldur tí, at ásetingarnar í protokollatinum sostatt binda partarnar.


(3) Skal munnlig ávaring altíð verða givin áðrenn skrivlig ávaring kann gevast?

Starvsmananfelagið ger galdandi, at svarið er ja til henda spurningin. Hetta fylgir bæði av orðingini í protokollatinum og tí praksis, sum higartil hevur verið á økinum. Tó skal protokollatið ikki brúkast, um starvsfólk hevur framt grovt misbrot í tænastuni, ið kærandi javnsetir við grovt sáttmálabrot, ið sambært Starvsmannalógini kann føra til burturvísing úr starvinum.

Fíggjarmálaráðið ger harafturímóti galdandi, at grovt misbrot kann ikki javnsetast við sáttmálabrot sambært Starvsmannalógini. Í protokollatinum er talan um ávikavist munnliga og skrivliga ávaring. Talan kann í tí einstaka førinum vera um eitt mistak ella misbrot, ið má metast at vera grovt, uttan at hetta kann føra til burturvísing. Um protokollatið skal skiljast soleiðis, sum kærandi ger galdandi, verður ikki rúm fyri skrivligari ávaring, men einans fyri burturvísing, og hetta gevur onga meining.

Gerðarrætturin heldur, at soleiðis sum protokollatið er orðað, kann talan vera um ávikavist munnliga og skrivliga ávaring, men ikki burturvísing. Harafturat verður ásett, at uppsøgn skal gevast skrivliga. Protokollatið ásetir, at eitt starvsfólk, ið tvær ferðir ger seg sekan í misrøkt av tænastuskyldum sínum, fyrst skal hava eina munnliga ávaring og síðani eina skrivliga. Onki verður sagt um, hvørt mistakið skal vera av sama slag í báðum førum, ella hvussu álvarsligt tað skal vera. Ei heldur er nakað sagt um, hvussu langt tíðarskeiðið skal vera millum tær báðar ávaringarnar.

Verða hesar reglur praktiseraðar strangliga eftir orðaljóðinum, soleiðis sum Starvsmannafelagið ger galdandi at tær skulu, kann tað føra til órimiligar fylgjur í tí einstaka førinum. Um t.d. eitt starvsfólk hevur verið í sama starvi í nógv ár uttan at fáa nakra munnliga ávaring, og so kemur at gera eitt álvarsligt mistak í tænastuni, sum kundi verið mett sum “grovt misbrot”, er arbeiðsgevarin avskorin frá at geva viðkomandi tænastufólki eina skrivliga ávaring, hóast tað hevði verið rímiligari, enna at sagt viðkomandi úr starvi.

Gerðarrætturin heldur tí ikki, at ásetingin í protokollatinum eigur at verða tulkað soleiðis, at tað í ongum føri er møguligt at geva eina skrivliga ávaring, um viðkomandi starvsfólk ikki frammanundan hevur fingið eina munnliga ávaring.


(4) Galdandi rættarvenja

Starvsmannafelagið ger galdandi, at tey trý dømini, ið formaðurin í Starvsmannafelagnum hevur greitt frá, mugu sigast at vera tann praksis, ið galdandi er á økinum. Sambært sáttmálanum skal ein skrivlig ávaring fráboðast Starvsmannafelagnum við nágreiniligari grundgeving, og Starvsmannafelagið hevur seinastu trettan árini bert fingið tríggjar tílíkar fráboðanir. Er talan um fleiri skrivligar ávaringar, er sostatt talan um sáttmálabrot frá arbeiðsgevarasíðu.

Fíggjarmálaráðið førir hinvegin fram, at trý dømi í einum so longum tíðarskeiði ikki er nóg mikið til, at talan kann vera um praksis, soleiðis sum hetta hugtak vanliga verður skilt. Í øllum førum hevur kærandi próvbyrðuna, og hana hevur hann ikki megnað at lyft.

Gerðarrætturin heldur, at tað er kærandi, sum hevur gjørt galdandi, at ein praksis ella rættarvenja finst á økinum, ið skal prógva, at so er. Tey trý dømini, ið nevnd eru av kærandi, og sum ikki eru serliga væl lýst, metir Gerðarræturin ikki vera nóg mikið til at staðfesta, at ein rættarvenja finst, sum ásetir, hvussu farast skal fram, tá ávaringar verða givnar sambært protokollini til § 6 í sáttmálanum.

Hinvegin er víðfevnd dómsvenja á økinum. Sambært hesi venju verður vanlig kravt, at ein arbeiðsgevari, sum ynskir at burturvísa einum starvsfólki fyri brot á tænastuskyldur, frammanundan skal hava givið viðkomandi eina ávaring. Hetta er serliga galdandi, tá ræður um smærri gerandislig brot, ið eru gjørd gjøgnum longri tíð, ella í førum har arbeiðsgevarin hevur funnið seg í álvarsligari brotum frá starvsfólki uttan at hava givið ávaring.

Sambært hesi dómsvenju ber til at siga, at ein ávaring skal, fyri seinni at kunna prógvast, verða skrivlig og í greiðum orðum lýsa tey viðurskifti, sum sambært arbeiðsgevaranum eru at meta sum brot á tænastuskyldurnar. Somuleiðis skal í ávaringini verða boðað frá, at endurtøka fer at føra ávísar fylgjur við sær, eitt nú uppsøgn ella burturvísing. Slík ávaring er ikki galdandi í óavmarkaða tíð, og skal arbeiðsgevari tí antin áseta eina ávísa tíð ella tola, at hon fyrnast innanfyri rímiliga tíð.